شهر تاریخی و توریستی ماسوله ، یکی از نقاط تاریخی ، سرسبز و خوش آب و هوای شمال ایران با هوای مه آلود ، تابستانهای خنک و زمستانهای پر برف است. ماسوله در جنوب غربی استان گیلان در بخش سردار جنگل فومن ، ۶۰ کیلومتری شهر رشت ۳۶ کیلومتری شهر فومن و ۲۰ کیلومتری شهر ماکلوان واقع است.

راه قدیمی ماسوله به خلخال که در گذشته شاهراه ارتباطی گیلان و آذربایجان بوده است به منظور حفاظت از محیط زیست ، طبیعت بکر و میراث معنوی ماسوله و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و دخل و تصرف ، با دخالت سازمان حفاظت از محیط زیست و پایگاه میراث فرهنگی ماسوله در چندین دهه گذشته از سمت استان گیلان حفاظت شده است

این شهر در سال ۱۳۵۴ هجری خورشیدی طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسیده است. ماسوله در پی احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان و نیز قحطی ۱۳۲۰ و … بیشتر جمعیت خود را از دست داد. پس از ثبت ماسوله به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی ، اجازه ساخت و ساز و توسعه شهر توسط شهرداری ماسوله (تأسیس ۱۳۱۱) ، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان حفاظت محیط زیست داده نشد و در نتیجه هزاران تن از اهالی ماسوله طی هفتاد سال گذشته در نقاط مختلف ایران به ویژه تهران مقیم شدند.این شهر هم اکنون در برابر مسائلی مانند ریزش سنگ ، سیل ، رانش زمین ، زمین لرزه ، تصرف به منظور توسعه عمرانی و انسانی و تخریب و… حفاظت می شود؛ و در صف انتظار جهت ثبت به عنوان میراث جهانی برای حفاظت بیشتر قرار دارد.
زبان اصلی مردم ماسوله مانند زبان مردم غرب گیلان و جنوب جمهوری آذربایجان ، تالشی است که به زبان اوستایی و زبان تاتی بسیار نزدیک است.دین مردم ماسوله اسلام و مذهبشان شیعه است. گردشگری ماسوله
ماسوله شامل وسعتی معادل یکصد هکتار منطقه تحت حفاظت میراث فرهنگی و منابع طبیعی ، یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران است که هر ساله پذیرای ده ها هزار گردشگر می باشد. شهر تاریخی و توریستی ماسوله به دلیل داشتن معماری منحصربه فرد در جهان شناخته شده است. ماسوله با کوهستان های مرتفع ، جنگل و ییلاقات سرسبز از توریستی ترین مناطق شمالی ایران با جلوه های طبیعی فراوان به ویژه در اواخر بهار و فصل تابستان است و قلهٔ شاه معلم در ماسوله با ارتفاع ۳٬۰۵۰ متر بلندترین نقطه استان گیلان و هدفی جذاب برای گروه های کوهنوردی می باشد. دو هتل در داخل فضای معماری سنتی ماسوله و چندین هتل در جادهٔ منتهی به آن پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی هستند همچنین تعداد زیادی مهمانخانه و خانهٔ اجاره ای هم در این زمینه وجود دارند.حدود سده هشتم هجری (قرن ۱۴ میلادی) مردم کهنه ماسوله که در ۶ کیلومتری شمال غرب این شهر واقع است به همراه مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به نقطه ای که هم اکنون به عنوان شهر ماسوله شناخته شده است کوچ کردند.
تاریخ :

۱۲۸۹: ایجاد کتابخانه (کتابخانه عمومی) ماسوله با هزار جلد کتاب خطی.
۱۲۸۹: تأسیس نخستین مدرسه در ماسوله (مدرسه اسلامیه).
۱۲۹۳: تأسیس نخستین مدرسه دولتی (مدرسه ایمان).
بهمن ۱۲۹۴: رویارویی قوای جنگل با قوای روس در جریان اشغال ایران در جنگ جهانی اول.
۱۲۹۵: تأسیس اداره پست.
۱۳۰۴: تأسیس اداره دارایی.
۱۳۰۸: تأسیس اداره آمار (ثبت احوال).
۱۳۱۱: تأسیس شهرداری ماسوله.
۱۳۱۶: راه اندازی تلفن.
۱۳۱۷: تأسیس اداره امنیه.
۱۳۲۴: رویارویی قوای دولتی در ماسوله با فرقه دموکرات آذربایجان که از راه ماسوله قصد ورود به گیلان را داشت. (فرقه دموکرات آذربایجان نام سازمانی سیاسی بود که شوروی برای ضمیمه ساختن شمال غربی ایران به خاک خود در سال ۱۹۴۵ میلادی تأسیس کرد).
۳۰ مرداد ۱۳۵۴: ثبت ماسوله در فهرست آثار ملی به شماره ۱۰۹۰.
شهریور ۱۳۸۵: ثبت کهنه ماسوله در فهرست آثار ملی

ماسوله در پی احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان و نیز قحطی ۱۳۲۰ و … بیشتر جمعیت خود را از دست داد. کاروانسراهای شاهراه ارتباطی شمال و آذربایجان از رونق افتادند و بازار داد و ستد و صنایع فلزی و چرم آن نیز از دور افتاد. در پی آن اکثر مردم متمول ماسوله به پایتخت و سایر شهرهای بزرگ یا به خارج از کشور مهاجرت کردند. پس از ثبت ماسوله به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی ، سازمان میراث فرهنگی و سازمان حفاظت از محیط زیست اجازه ساخت و ساز و توسعه شهر را ندادند. نسلهای بعدی هم در نقطه نقطه ایران به ویژه محدوده شمال ایران و تهران ساکن شدند.
کهنه ماسوله
در ۱۰ کیلومتری بالاتر از ماسوله جدید ، ماسوله قدیم با آثار و بازمانده های انسانی از قبیل سنگ کوره و… در منطقه ای گسترده پراکنده شده است که جزء آثار باستانی بشمار می آیند. طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه هائی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری بدست آمده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشند
کهنه ماسوله در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
جغرافیای ماسوله
شهر امروزی ماسوله شامل مجموعه معماری سنتی کوچکی است که در دل ژرف طبیعت رشته کوه های سرسبز با وسعتی معادل ۱۰۰ هکتار در مختصات جغرافیایی ۴۸ درجه ، ۵۹ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه ، ۹ دقیقه عرض شمالی قرار دارد؛ و محدوده آن از سمت شمال به شهرستان ماسال ، از سمت جنوب به طارم علیا (استان زنجان) ، از سمت شرق به جلگه شهر فومن و از سمت غرب به شهرستان خلخال (استان اردبیل) می رسد محدوده مرکزی ماسوله از سه جهت شمال ، جنوب و غرب به کوه و از طرف شرق بر درهای زیبا مشرف است ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد برابر با ۱۰۵۰ متر است آب و هوای ماسوله کوهستانی ، با تابستانهای خنک و زمستانهای سرد و پر برف است اطراف ماسوله پوشیده از جنگل است و راه اصلی ارتباطی آن ، جاده ایست که به سمت فومن کشیده شده است.
معماری ماسوله

ماسوله دارای معماری منحصربه فردی است. محوطه جلوی خانه ها و پشت بام ها هر دو به عنوان پیاده رو استفاده می شوند. بافت معماری ماسوله در دوران زندیه شکل گرفته است و خیابان های کوچک و پله های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. تعداد طبقات ساختمان ها معمولاً تا دو طبقه می رسد.
محله های ماسوله

ماسوله دارای ۴ محله اصلی به نام های «خانه بر» (خونَ وَر) ، «مسجدبر» (مَزَ وَر) ، «کِی سَر» شامل کَفا کِی سَر و بِنَ کِی سر و «اسد محله» (اَسَ مَل) و بازاری در چهار طبقه است که هر چهار محله بطور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بی واسطه دارند. در حال حاضر در ماسوله بیش از ۳۵۰ واحد مسکونی وجود دارد که در گذشته (حدود ۱۰۰ سال پیش) ، این تعداد ۶۰۰ واحد بوده است. وجود بیش از ۱۲۰ واحد تجاری در محدودهٔ بازار آن ، بیش از ۴ کاروان سرا ، ۲ حمام خزینه دار ، بیش از ۳۳ چشمهٔ عمومی (خونی) ، ۱۰ مسجد و ۵ امام زاده حاکی از رونق و شکوفایی این شهر در دوره های متاخر می باشد. جمعیت ماسوله طی ۶۰ سال گذشته کاهش یافته است.
اقتصاد ماسوله

قرار داشتن در شاهراه ارتباطی سابق و وجود هشت کاروانسرا موید این مطلب است که پیشه بسیاری از مردمان ماسوله داد و ستد بوده است. صنایع دستی ماسوله شامل صنایع فلزی و چوبی نیز تا حدود دهه شصت رواج داشته که در حال حاضر به کلی از بین رفته است. اقتصاد ماسوله در حال حاضر مبتنی بر توریسم است.
پیدایش ماسوله

ماسولهٔ قدیم یا «کهنه ماسوله» که در فاصله «هشت کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال» قرار گرفته است سکونتگاه اصلی و اولیه ماسوله ایها بوده است که اکنون آنچه در این مکان به چشم می خورد سنگ دیوار بناهای آن است. در نخستین کاوشهای باستانشناسی شهرستان فومن که در شهریور ماه ۱۳۷۴ توسط هیئت پژوهشکده باستانشناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان در این محوطه صورت گرفت مشخص شد که از سده پنجم تا هشتم هجری «کهنه ماسوله» به عنوان یکی از مراکز مهم در زمینه فلزکاری بوده است. همچنین سفالینه های لعابدار با رنگهای متنوع که مشخصات دوره سلجوقی را داشته اند در این منطقه کشف شد این ناحیه به دلیل اهمیت و اعتبار تاریخی آن در شهریور ۱۳۸۵در فهرست آثار ملی ثبت شد. دربارهٔ منتقل شدن ماسوله ایها به مکان فعلی آرای مختلف و گوناگونی ارائه شده است یکی از مشهورترین آنها اینست که عون بن علی از نوادگان امام اول شیعیان به همراه سید جلال الدین اشرف از فرزندان موسی کاظم امام هفتم شیعیان که مزارش در شهر آستانه اشرفیه گیلان قرار دارد در جنگی در حوالی طارم زنجان زخمی شد و راه ماسوله در پیش گرفت و در مکان فعلی ماسوله جان سپرد و به خاک سپرده شد. سپس به تدریج ماسوله ایها در اطراف مزارش خانه ساختند و بدین ترتیب ماسوله فعلی شکل گرفت. روایتی زلزله بزرگ سال ۸۹۰ هجری قمری را علت کوچ ماسوله ایها به مکان فعلی بیان می کند و روایتی دیگر نیز همه گیر شدن بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری در کشور را دلیل جا به جایی ذکر می کند؛ ولی نسلهای بعدی ، در همین مکان جدید هم ماندگار نشدند و شهری که مرکز داد و ستد و شاهراه ارتباطی بین گیلان و آذربایجان ( زنجان و خلخال و سایر شهرها ) بود و بازار ، کاروانسراهای و صنایع فلزی و غیر فلزی آن رونق فراوان داشت با کاهش چشمگیر مواجه شد. زمانی قرار گرفتن ماسوله در نقطه ثقل گیلان ، زنجان و آذربایجان اهمیت ویژهای به آن بخشیده بود ولی با ایجاد راه های اصلی بین گیلان و آذربایجان و گیلان و زنجان از دیگر مسیرها ، ماسوله رونق اقتصادی و به دنبال آن ، جمعیت خود را از دست داد اشغال کشور در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در جریان جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن نیز بر مهاجرت اهالی ماسوله تأثیرگذار بود. شهرداری ماسوله در سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی تأسیس شد ولی در سال ۱۳۱۸ تعطیل گردید؛ و در سال ۱۳۴۱ مجدداً شروع به کار کرد. مردم ماسوله نقش والایی در تاریخ جنبش جنگل در برابر تهاجم روسیه و بریتانیا داشته اند. ماسوله ایها به قوای جنگل کمک می کردند و عده ای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آنها می جنگیدند.
زبان ماسوله

زبان اصلی مردم ماسوله ، به روایت خود ماسوله ایها موسلی moosli است؛ که بسیار شبیه زبان تالشی ، زبان مردم غرب گیلان و جنوب جمهوری آذربایجان است. تالشی نام یکی از زبان های ایرانی شمال غربی است و همچنین به فردی که گویشور آن زبان باشد می گویند. زبان تالشی از خانواده زبان های کناره دریای خزر و به زبان تاتی نزدیک می باشد اما در عین حال متفاوت ازهم میباشند. تالشی همچنین هم ریشه با دیگر زبان های کرانهٔ خزر همچون گیلکی و مازندرانی است ولی با آن ها تفاوتی آشکار دارد. تات ها و تالشی ها و مازندرانی ها و گیلکیها به زبان هایی سخن می گویند که در بسیاری موارد با زبان فارسی تفاوت داشته و با مادی و پارتی و اوستایی مشابهت دارد.[۷] زبان تالشی مشابهت با زبان های اوستایی و کردی دارد.همچنین این زبان به زبان آذری باستان نزدیک است.«زبان تالشی» از زبان های ایرانی شمال غربی محسوب می شود که با زبان مادی ، پارتی و اوستایی و نیز با زبان آذری قدیم - و نه ترکی ـ شباهت بسیاری دارد.

چند نمونه از تشابه زبان پهلوی و تاتی با تالشی و فارسی:

↓پهلوی ↓تاتی ↓تالشی ماسوله ↓فارسی

سوچ ← سوچ ← سوچ ← سوز

کالجار ← کلنجار ← کَلَنجار ← جدال

نرگت ← مچت ← مَچِّت ← مسجد

وات ← وا ← وا ← باد

وره ک ← وره ← وَرَّه ← برّه

وهرگ ← ورگ ← وَرگ ← گرگ

وچک - وچه - وَچَه - بچه

وس ← وس ← وَس ← بس

چند نمونه از تشابه زبان اوستایی ، تالشی ماسوله و فارسی:[۴]

↓اوستایی ↓ تالشی ماسوله ↓فارسی

اَش ← چِم ← چشم

اَهمه ← اَمَ ← ما

کارِتَه ← کاردَه ← کارد

سوخره ← سُر ← سرخ

زَن ← زونِه ← دانستن

اَواَ ← اَوَر ← آنجا

ایس بی ← ایس پی ← سفید

آسن ← آسِن ← آهن

خته ← خُتَه ← خوابیدن

نمونه ای از شعر فولکور تالشی با معادل فارسی:

بند سرون شیمه مرزه به مرزه: کوه ها را یکی پس از دیگری پشت سر گذاشتم

ویندمه الاله تا بندی کا لرزه: دیدم گل آلاله ای در کوهستان می لرزید

واتم الاله تا چی را ت لرزی: گفتم ای گل آلاله چرا لرزان هستی

واتش ترسم بشی من پس بیرزی: گفت می ترسم بروی و مرا تنهایم بگذاری
تبار مردم ماسوله

قرار گرفتن ماسوله در شاهراه ارتباطی گیلان و آذربایجان و نیز برخورداری این شهر از هشت کاروانسرا موید این است که اقوام مختلفی از قدیم در این شهر رفت و آمد داشته اند و بسیاری نیز به واسطه مهاجرت و ازدواج طی سالیان متمادی در ماسوله ساکن شده اند. بنابر این نمی توان گفت که ماسوله ایها به طور خالص تالش هستند ماسوله ایها به واسطه زبانی که صحبت می کنند از گذشته به راحتی می توانستند با اقوام مختلف ایرانی ارتباط کلامی داشته باشند چون زبان تالشی به مادی و پارتی شبیه است.[۷] و نیز مشابهت با زبان های اوستایی و کردی دارد.همچنین این زبان به زبان آذری باستان نزدیک است.«زبان تالشی» از زبان های ایرانی شمال غربی محسوب می شود و نیز با زبان آذری قدیم شباهت بسیاری دارد. هر چند تالشی با گیلکی (زبان اصلی مرکز و شرق گیلان) متفاوت است ولی ماسوله ایها از گذشته به واسطه ارتباط با فومن به راحتی گیلکی فهم می کردند همچنین به علت کثرت ارتباط با آذربایجان ، اغلب تجار با زبان ترکی آشنایی داشتند. شاید مردم ماسوله را بتوان این گونه تعریف کرد: مردمانی غیر کشاورز و اغلب دارای صناعت یا تجارت ، متشکل از اقوام گوناگون ایران زمین که زبان تالشی می دانستند و چندین نسل هم در محل فعلی ماسوله سکونت داشتند همچنین به دلیل تکلم گونه ای مشخصی از زبان تالشی ، از جانب مردم شهرها و روستاهای مجاور به آنها ماسوله ای اطلاق می شد.
فرهنگ ماسوله

نکته دیگر بارزی که در فرهنگ مردم ماسوله وجود دارد ، پذیرا بودن است. آنچه از آیین گذشته ماسوله به جا مانده است ، مراسم سنتی ماه محرم است؛ که از جاذبه های فرهنگی - توریستی ماسوله به شمار می رود و هر ساله جمعیت عظیمی را به خود جلب می کند و نکته جالب اینکه بر خلاف بسیاری از نقاط ، خطیب و مداح و بازیگران تعزیه هیچ مبلغی دریافت نمی کنند. چون امکان ساخت و ساز در ماسوله بسیار محدود است (تنها خرابی ها قابل بازسازی است) جمعیت ساکن و ثابت ماسوله حدود کمتر از ۱۰۰۰ نفر است ولی چند ده برابر ساکنین ثابت آن در شهرهای بزرگ ایران و خارج از ایران ساکن هستند. رستوران ماسوله در شهر شیکاگو در ایالات متحده آمریکا معرف ماسوله و غذاهای ایرانی و گیلانی با مدیریت عظیم نصیری ماسوله است
وجه تسمیه نام ماسوله

نام ماسوله یا با تلفظ اصلی "Mooslah" به زبان تالشی از سدهٔ هشتم و نهم هجری به بعد به همین صورت کنونی خود کاربرد دارد. برخی آنرا برگرفته از نام کوهی در جوار ماسوله به نام «ماهسالار» می دانند به باور ایشان این ناحیه ابتدا «ماسالا» خوانده می شد و بر اثر کثرت استعمال بعدها به «ماسوله» مبدل شد. به روایتی دیگر کلمه «ماسوله» از دو بخش «ماس» و «اوله» تشکیل شده است. بخش نخست در فرهنگهای ایرانی به معنای کوه و مانع و بخش دوم نیز به معنای بلند است که در ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم «مانند» آمده است. بنابر این ماسوله را می توان «کوه بلند» و «کوه مانند» معنا کرد. با تکیه بر زبانهای سانسکریت و پارسی پهلوی آنرا «ماه کوچک» یا «سرزمین ماه کوچک» نیز معنا کرده اند. برخی این نام را برگرفته از نام «موصل» شهری در اقلیم کردستان می دانند و معتقدند ماسوله ایهای اولیه کرد بودند و آیین ایزدی داشتند. حال اگر از پیشینه تشیع و مراسم خاص ماه محرم ماسوله بگذریم در این وادی به یک تفاوت ساده میان «ص» و «س» و نیز تشابه نامی ماسوله با ماسال شهری که در نزدیکی ماسوله قرار دارد توجه نشده است از این رو این تعبیر سطحی به نظر می رسد این تعبیر باعث داستانسرایی های دیگری نیز توسط افراد مغرض یا بی سواد شده است که ایزدیان را به یزید خلیفه اموی مرتبط کرده اند و … تعبیری دیگر ماسوله را کلمه ای عربی و مرکب از واژهای «ما» ، «سو» ، «ل» و «ه» و به معنای «جایگاهی که فقر و زشتی در آن راه ندارد» معنا می کند. بسیاری از پژوهشگران چنین توجیه و روایاتی را صحیح نمی دانند. آنچه صحیح تر به نظر می رسد این است که: با توجه به شباهت نام ماسوله با نام ماسال ، (شهری در نزدیکی ماسوله) و روستایی به نام ماسوله خانی در شهرستان ماسال و نیز با توجه به اینکه ابتدا این نام مربوط به کهنه ماسوله یا ماسوله قدیم که به زبان تالشی (Knah mooslah) تلفظ می شود بوده است ، هسته اصلی مردم ماسوله که از کهنه ماسوله به ۸ کیلومتر پایین تر جابه جا شده اند. مانند مردم ماسال تالش (تیره آریایی ساکن در البرز غربی) بوده اند. معماری ماسوله که متعلق به دوران زند است مانند بسیاری از نقاط سرزمین پهناور ایران در استان اردبیل مانند کزج و استان کردستان مانند اورامان و خراسان رضوی مانند روستای کنگ و استان مرکزی مانند وفس پلکانی ساخته شده است. به فراخور آب و هوا ، شیب زمین ، برای دفاع راحت تر در برابر گروه های چپاولگر و البته برخورداری از معماران چیره دست زنجیروار ساخته شده است و نیز شواهدی چون گویش قدیمیهای ماسوله که حتی به فارسی پیش از ورود اعراب بر می گردد مثلاً «هفت» ، «هپت» و «اسب» ، «اسپ» تلفظ می شود و به «خانه» ، «ک ء» گفته می شود همان طور که در فارسی باستان گفته می شد و مرد را کدوان و زن را کدبانو می گفتند و در واقع می شود گفت ماسوله شهری است با ناگفته ها و ناشناخته های بسیار.
ثبت ماسوله در فهرست میراث جهانی

ثبت جهانی ماسوله از سال ۹۰ در دستور کار قرار گرفت ، اما نبود مدیریت یکپارچه شهری و وجود ۱۱ ساختمان اداره برق ، آب و فاضلاب ، مخابرات ، هواشناسی ، تعاونی صنایع دستی ، درمانگاه ، دو واحد تجاری ، دو واحد مسکونی در حریم فضای سبز مانعی بر سر راه جهانی شدن ماسوله شده است.

برای رفع این مشکل در مرحله اول پیشنهاد شده تا دو ساختمان اداره برق و مخابرات بطور موقت برای ۳ تا ۵ سال به داخل بافت ماسوله انتقال داده شود که با تخریب این دو بنا بخشی از حریم فضای سبز ماسوله آزاد شده و مراحل ثبت ادامه خواهد یافت.

اگرچه از سال ۷۶ نواحی پایین دست بافت تاریخی ماسوله در حریم فضای سبز قرار گرفت و ساخت و ساز در آن ممنوع شد ، اما مشکل ۱۱ ساختمان ناهمگون که در این قسمت این شهر تاریخی قرار دارد تاکنون حل نشده است.

در حال حاضر مدیریت دستگاه های خدمات رسان در شهرک تاریخی ماسوله جداگانه است که بر اساس شرط یونسکو باید این مدیریت منسجم و یکپارچه شود.

شهر تاریخی ماسوله به تاریخ ۱۳۵۴/۵/۳۰ به عنوان اولین شهر تاریخی زنده کشور به صورت یک مجموعه کامل در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
افراد سرشناس

غلامعلی بابا ماسوله ، از یاران نزدیک میرزا در نهضت جنگل که در برابر اشغال ایران توسط روسیه و انگلیس تا آخرین نفس مقاومت کرد و در این راه کشته شد

دکتر فاروق خارابی ماسوله ، از میراث ارزشمند علمی دانشگاه گیلان و یکی از تأثیرگذارترین اساتید در زمینه گسترش و توسعه دانشگاه گیلان بوده است. کارشناسی ارشد و دکترا در سالهای ۱۳۵۴ و ۱۳۵۸ از دانشگاه فلیپس ماربورگ آلمان مؤسس رشته علوم اجتماعی دانشگاه گیلان و رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان در سالهای ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹.